تعریف اوراق بهادار

اوراق بهادار همانگونه که از نامش پیداست، به اوراقی دلالت دارد که ارزش داشته باشند. به عبارتی اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می‌شوند که حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند.

تاثیر رقابت‌بازار بر تصمیمات سرمایه‌گذاری شرکت‌های تولیدی عضو بورس اوراق بهادار تهران

رقابت­پذیری به معنی توانایی شرکت در ماندگاری در بازار کسب و کار، محافظت از سرمایه­های مختلف شرکت، به‌دست آوردن (بازگشت) سرمایه­ها و تضمین شغل­ها در آینده، تعریف شده است. با توجه به تعریف مزبور می­توان بیان کرد که رقابت تاثیر بااهمیتی بر فعالیت­ها و اقدامات شرکت­ها دارد. سرمایه‌گذاری، فعالیتی در قالب به‌کارگیری وجوهی است که بتواند یک جریان سودآور آتی ایجاد نماید. تصمیمات سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده استعداد بالقوه شرکت در سرمایه‌گذاری و سودآوری می‌باشد. رقابت سرمایه‌گذاری در میان شرکت‌های تولیدی را افزایش می‌دهد. در این تحقیق سعی شده تا با بررسی تاثیر رقابت بازار بر تصمیمات سرمایه‌گذاری شرکت­ها، به برخی از تاثیرات رقابت بر فعالیت­های شرکت­ها پرداخته ­شود. به همین منظور، داده‌های مربوط به تعداد 82 شرکت تولیدی عضو بورس اوراق بهادار تهران از سال 1386 الی 1390 با استفاده از الگوی رگرسیونی داده­های ترکیبی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج در حالت کلی موید این مطلب است که رقابت بازار محصول بر تصمیمات سرمایه‌گذاری شرکت‌های تولیدی موثر است.

کلیدواژه‌ها

• تصمیمات سرمایه‌گذاری
• رقابت بازار
• تعداد رقبا
• رگرسیون داده‌های‌ترکیبی

عنوان مقاله [English]

The Impact of Market Competition on Investment Decisions of Companies Manufacturing Listed in Tehran Stock Exchange

نویسندگان [English]

• Seyd Ahmad Khalife Soltani 1
• Majid Rahimi 2
• Bahman Azizolahi 3

Competitiveness means sustainability or the ability to participate in the business market, protect the assets of the company, and get (back) or guarantee investment jobs of the future. The definition implies that competition can be an important influence on the company’s activities. Investment is an activity in the use of funds that generates a future revenue stream. A company investment decisions indicate its potential on investment and profitability. Competition increases investment among manufacturing firms. This study attempts to examine the impact of market competition on corporate investment decisions. It also addressed competition on some of the company's activities. To this end, data recruited from 82 manufacturing companies in Tehran Stock Exchange from 1386 to 1390 were analyzed using the regression model. In general, the results proved that confirmed this product market competition affects the investment decisions of manufacturing companies.

مفهوم بورس

مفهوم بورس : بورس به مکانی گفته می شود که در آن پاره ای از کالاها و اوراق بهادار قیمت گذاری می شوند ، سپس بر روی کالاها و اوراق بهادار مزبور معاملاتی انجام می گیرد. در این مقاله مقاله توضیحاتی پیرامون مفاهیم ، وظایف ، مزایا و انواع معاملات بورس توضیحاتی ارائه می گردد.

آن چه در بورس قیمت گذاری و معامله می شود ( مفهوم بورس ) :

– اگر کالا باشند ، آن را بورس کالا می نامند و به نام آن کالا نام گذاری می کنند مانند بورس غلات ، بورس پنبه ، بورس قند و شکر ، بورس قهوه و … .

– اگر سهام مؤسسات تولیدی و سایر اوراق بهادار که از جانب دولت یا بخش های خصوصی انتشار یافته است باشد ، بورس را بورس اوراق بهادار می نامند.

تعریف بورس ( درک بهتر مفهوم بورس ) :

به منظور درک بهتر مفهوم بورس می توان بورس را این گونه تعریف نمود :

بورس ، یک نوع بازار مالی است که در آن سرمایه در معرض عرضه و تقاضا قرار می گیرد و تدبیری است برای منحرف کردن مقدار قابل ملاحظه ای از منابع کشور از تهیۀ کالاها و خدمات مصرفی به سوی تولید کالاهای سرمایه ای.

به عبارت دیگر ، بورس از راه تشویق مردم به سرمایه گذاری از محل پس اندازهای خود ، سرمایه را متمرکز می کند و زمینه لازم را برای رشد و توسعه اقتصادی جامعه فراهم می کند.

برخی از بورس های عمده جهان عبارتند از : بورس لندن ، بورس توکیو ، بورس نیویورک ، بورس هلند ، بورس فرانسه.

وظایف بورس :

پس از ارائه تعریف بورس به منظور آشنایی بیشتر با مفهوم بورس به بیان وظایف آن می پردازیم.

برای آنکه بورس بتواند بین پس اندازهای افراد و امکانات سرمایه گذاری جامعه روابط لازم را برقرار کند ، عملیاتی را انجام می دهد.

این عملیات را «وظایف بورس»می نامند.

پاره ای از وظایف بورس عبارتند از :

(1) تعیین قیمت کالا ، سهام مؤسسات و سایر اوراق بهادار صرفا تحت تأثیر قانون عرضه و تقاضا و اوضاع و احوال اقتصادی موجود بدون آنکه تحت تأثیر نظرها و خواسته های شخص یا اشخاص قرار گیرد.

(2) تهیه آخرین آمارها و اطلاعات درباره وضعیت مالی و اقتصادی شرکت هایی که سهام آن ها برای معامله در بورس پذیرفته شده است و قرار دادن این آمارها و اطلاعات در اختیار تمامی کسانی که قصد انجام معامله بر روی آن ها را دارند.

(3) دادن نظر مشورتی در زمینه تهیه و تنظیم و تجدید نظر در مقررات مربوط به انتشار اوراق تعریف اوراق بهادار بهادار دولتی و خصوصی با در نظر گرفتن امکانات پس انداز در جامعه و شرایط بازار پول و سرمایه.

مزایای بورس :

در راستای آشنایی بیشتر با مفهوم بورس معروض می دارد ، وجود بورس و فعالیت های آن در اقتصاد جامعه آثار و نتایج مطلوب بسیاری دارد که پاره ای از آن ها عبارتند از :

بورس وسیله ای است برای ایجاد تماس بین عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان سرمایه و تنظیم معاملات بازار سرمایه.

بورس با جذب و به کار انداختن مقدار قابل ملاحظه ای از سرمایه های راکد ، حجم سرمایه گذاری در جامعه را بالا می برد.

صاحبان صنایع و بازرگانان می توانند اوراق بهادار مورد قبول بورس را نزد بانک ها و مؤسسات اعتباری وثیقه بگذارند و با دریافت اعتبار مورد نیاز جریان نقدینگی بنگاه های خود را تنظیم کنند.

وجود بورس و قیمت گذاری کالاها ، سهام و اوراق بهادار در آن به میزان قابل ملاحظه ای از نوسان شدید قیمت ها جلوگیری می کند و اطمینان لازم را در عرصه های فعالیت بازرگانی پدید می آورد و راه را برای گسترش بازرگانی داخلی و خارجی هموار می سازد.

وجود بورس زمینه پس انداز را در جامعه تشویق کرده ، پس انداز ها را به تعریف اوراق بهادار مصارف مفید اقتصادی سوق می دهد و در تخفیف نرخ تورم مؤثر است.

وجود بورس تفکیک مدیریت بنگاه ها را از مالکیت آن ها امکان پذیر می سازد و بدین گونه راه را بر کارآیی و اثر بخشی سازمان های اقتصادی جامعه می گشاید.

بورس با شرکت دادن تعداد زیادی از مردم جامعه در سرمایه گذاری ها به عادلانه تر کردن توزیع در آمد و ثروت در سطح کشور کمک می کند.

بورس و فعالیت های آن سرمایه های لازم را برای اجرای پروژه های دولتی و خصوصی فراهم می کند.

نقش بورس در بازرگانی و اقتصاد جامعه ( مفهوم بورس ) :

وجود بورس و فعالیت های آن ، و آشنایی با مفهوم بورس ، درهای واحدهای اقتصادی را به روی مردم جامعه می گشاید و مردم را برای شرکت در سرمایه گذاری در واحدهای اقتصادی تشویق می کند و از این رهگذر ، واحدهای اقتصادی جامعه شرکای بیشتری پیدا می کنند.

مشارکت تعداد زیادی از مردم جامعه در سرمایه گذاری های واحدهای اقتصادی حداقل دو نتیجه مطلوب به بار می آورد :

واحدهای اقتصادی به منابع مالی بیشتری دسترسی پیدا کرده و این امکان را می یابد که کارآمدتر و اثر بخش تر فعالیت کرده و آسان تر ، ارزان تر و فراوان تر تولید کنند.

به دلیل مشارکت گروه کثیری از مردم جامعه در سرمایه گذاری های واحدهای اقتصادی ، درآمدهای واحدهای مزبور بین افراد بیشتری تقسیم می شود و از جمع شدن ثروت نزد عده اندکی از مردم مجامعه جلوگیری می شود.

از سوی دیگر ، سطح عمومی ارزش سهام شرکت ها در بورس ، به خوبی می تواند وضع اقتصادی کشور را نشان دهد.

مثلا رکود عمومی در ارزش سهام شرکت ها ، نشان دهنده رکود فعالیت های اقتصادی کشور است.

وانگهی ، چنانکه از جدول زیر برمی آید ، درصد ارزش روز سهام به تولید ناخالص ملی یک جامعه و تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس می تواند معرف خوبی از شرایط اقتصادی آن جامعه باشد.

انواع معاملات بورس ( مفهوم بورس ) :

معاملات بورس را می توان از دیدگاه های مختلف حقوقی و اقتصادی طبقه بندی کرد.

طبقه بندی زیر یکی از آن ها است :

معاملات نقدی :

در این معاملات ، خریدار قیمت کالا یا اوراق بهادار مورد معامله را بلافاصله پس از انجام معامله یا در مدت کوتاهی که ضوابط و مقررات بورس تعیین کرده است ، به فروشنده می پردازد و مورد معامله را تحویل می گیرد.

معاملات وعده دار :

در این معاملات ، بین زمان های عقد قرارداد و اجرای تعهد فاصله قابل ملاحظه ای وجود دارد.

این فاصله زمانی را مقررات بورس تعیین می کند و طرفین معامله در تعیین فاصله زمانی مزبور تضمینی ندارند مثلا ممکن است بورس چنین مقرر کند که : «تعهدات مربوط به تمامی معاملاتی که ظرف یک ماه انجام می گیرد باید در آخرین روز آن ماه اجرا شود».

معاملات وعده دار نیز بر دو نوع اند :

(1) قطعی :

در معاملات قطعی ، تعهدات طرفین بلافاصله بعد از عقد قرارداد قطعیت پیدا می کند و تنها اجرای آن به موعد معینی در آینده موکول می شود.

(2) معاملات مشروط :

در معاملات مشروط ، یکی ار طرفین معامله این حق را پیدا میکند که در موعد معینی یکی از چند راه مشخص را برای انجام تعهد خود برگزیند.

مثلا ممکن است او مجاز به یکی از دو عمل زیر باشد :

-در موعد مقرر معامله انجام شود.

– وجه مشخصی را به عنوان «جایزه» به طرف معامله خود بپردازد و معامله را فسخ کند.

تاریخچه مختصری از بورس در ایران :

به منظور آشنایی بیشتر خواننده محترم با مفهوم بورس ، به بیان تاریخچه آن در کشورمان می پردازیم.

اندیشه تأسیس بورس در ایران از سال 1315 شمسی آغاز شد.

در این سال کارشناسان خارجی ، به منظور تهیه و تنظیم مقررات مربوط به فعالیت های بورس اوراق بهادار ، به ایران آمدند.

لیکن به دلیل آغاز جنگ جهانی دوم فعالیت کارشناسان مزبور در مراحل مقدماتی متوقف شد.

در سال 1333 به اتاق بازرگانی و صنایع معادن مأموریت داده شد که به تشکیل بورس اوراق بهادار اقدام کند که این اقدام به نتیجه نرسید.

در سال 1345 قانون تأسیس بورس اوراق بهادار به تصویب رسید و بانک مرکزی موظف شد که نسبت به شروع کار بورس و تهیه و تنظیم آیین نامه های اجرایی قانون مزبور اقدام کند.

در سال 1346 ، بورس اوراق بهادار تهران ، با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس ، تشکیل شد و فعالیت اجرایی خود را آغاز کرد.

تا سال 1357 فقط 102 شرکت به عضویت بورس درآمدند.

در سال 1357 دوران رکود بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد و قیمت سهام به شدت سقوط کرد.

علت این امر ملی شدن بسیاری از شرکت ها بود.

از سال 1368 مجددا بورس تهران فعال شد.

علت این امر آن بود که واگذاری سهام کارخانه ها به عموم مردم به منظور اصلاح ساختار اقتصادی کشور مورد تأیید مسئولان قرار گرفت.

به طوری که حجم معاملات انجام شده در سال 1368 حدود 11 میلیارد ریال ودر سال 1369 حدود 65 میلیارد ریال بود.

در سال 1369 قیمت سهام ، به دلیل وجود تقاضای زیاد ، به سرعت افزایش یافت اما از سال 1370 به دلیل عرضه سهام (به ویژه سهام شرکت های دولتی) روند رشد قیمت سهام کاهش یافت و به تدریج دچار رکود شد.

ساختار بورس اوراق بهادار

به طور معمول اهمیت بورس اوراق بهادار برای داد و ستد در بازار مالی است. در ساختار بازار مالی ، ساختار بورس اوراق بهادار به دو بخش تقسیم میشود. در ذیل برای درک بهتر بازار مالی ، بورس اوراق بهادار به شرح مختصری از هر یک میپردازیم :

الف ) ساختار بورس اوراق بهادار در بازار پول :

در ساختار بورس اوراق بهادار در بازار پول ، اوراق بهادار دارای انواع مختلفی میشوند :

• اوراق قرضه کوتاه مدت : این اوراق قرضه دارای کمترین نوسانات قیمت هستند و چون در کوتاه مدت به سر رسید می رسند بنابراین ریسک و سرمایه گذاری در این نوع اوراق قرضه در کمترین حالت ممکن است .
• اوراق قرضه خزانه : در بورس اوراق بهادار این دسته از اوراق کوتاه مدت ، بدون بهره بوده ولی در هنگام عرضه با تخفیف به قیمت کمتر از ارزش اسمی به فروش می رسند همچنین در دوره های کوتاه مدت 3 ماهه 6 ماهه و 9 ماهه توسط دولت ارائه میشوند و دلیل ارائه انها کسری بودجه دولت است این دسته از اوراق در بازار پول ایران رایج است .
• گواهی سپرده قابل نقل و انتقال : گواهی سپرده یکی از انواع بورس اوراق بهادار بوده که توسط بانک به سپرده گذاران فروخته ، و بر اساس آن سالانه مبلغی به عنوان بهره به صاحبان این اوراق پرداخته میشود ودر تاریخ سررسید اصل مبلغ باز پرداخت خواهد شد .
• اوراق تجاری : در بورس اوراق بهادار ، بهره این اوراق کوتاه مدت است و شرکت های بسیار نامی مانند جنرال موتورز و یا بانک های بزرگ اقدام به انتشار اوراق تجاری میکنند .
• قبولی بانک : این بورس اوراق بهادار در بازار پول داد و ستد میشوند و صدها سال است که در تجارت بین المللی مورد استفاده قرار میگیرد قبولی بانک یک برات بانکی است که یک شرکت ان را صادر میکند در تاریخ آنی قابل پرداخت و بانک در قبال مهری که بصورت قبول بر آن زده ضامن پرداخت ان بوده و مبلغی را به عنوان کارمزد دریافت میکند و دلیل اعتماد برای قبولی این اوراق زمانیکه شرکت در پرداخت ان قصور کند ناشی از ضمانت بانک بابت پرداخت آن است .
• قراردادهای بازخرید : در بورس اوراق بهادار ، قراردادهای بازخرید نوعی وام کوتاه مدت با تاریخ سررسید کمتر از دو هفته است . وثیقه و ضامن در قراردادهای بازخرید اوراق خزانه هستند و درصورتیکه وام ، توسط گیرنده پرداخت نشود از اوراق قرضه استفاده میشود .
• استقراض بین بانکی : مدت زمان این بانکها یک روزه و یا دو روزه است و زمانی که بانکی سپرده اش نزد بانک مرکزی کمتر از حد قانونی باشد از سپرده بانک دیگر نزد بانک مرکزی استفاده خواهد کرد . بدین طریق بانک وام دهنده این وجوه را از سیستم بانکی به حساب وام گیرنده انتقال می دهد .

در ساختار بورس اوراق بهادار در بازار پول ، بانکها به این نوع داد و ستدها به دلیل نیاز اعتباری حساسیت زیادی دارند . زیرا نرخ بهره چنین وام هایی که آن را نرخ بهره بین بانکی می نامند به عنوان یک معیار برای نرخ سایر بهره ها به حساب می آورند که تعیین کننده شرایط بازار وام بوده و نشان دهنده نوعی سیاست پولی برای بانک مرکزی است .

• دلار اروپایی : کشور آمریکا دلارهایی را که نزد بانک های خارج از کشور خود یا شعبات خارجی بانک های خود نگه داری میکند (به دلار اروپایی معروف هستند) میتوانند به هنگام نیاز به پول از بانک های خارجی خود وام بگیرند و برای بانک های اروپایی یکی از منابع عمده تامین مالی و درآمد نیز دلارهای امریکایی است .

ب )ساختار بورس اوراق بهادار در سرمایه :

ساختار بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه مورد داد و ستد قرار میگیرند سهام یا اوراق قرضه ای هستند که سررسید آنها بیش از یک سال است تغییر قیمت این اوراق بیش ار تغییر قیمت اوراق بهاداری است که در بازار پول دادو ستد می شود ینابراین ریسک این نوع سرمایه گذاری ها در بورس اوراق بهادار نسبتا زیاد است .

ساختار بورس اوراق بهادار در اوراق بهادار بازار سرمایه شامل :

سهام : حقی است از سود خالص دارایی های یک شرکت که به دارنده برگ سهام تعلق میگیرد. بطور معمول ارزش سهامی که در دست مردم باشد دارای ارزش بیشتری نسبت به انواع اوراق بهادار دیگر می باشد .

وام ها یا اوراق رهنی : در قبال خرید خانه و یا زمین به شرکت ها و یا اشخاص این وام ها ارائه میشود و بر اساس قراردادی که در آن منعقد میگردد ساختمان و یا زمین در گرو وام دهنده میماند .

اوراق قرضه شرکت ها : در بورس اوراق بهادار این نوع اوراق قرضه بلند مدت هستند و شرکت هایی با درجه اعتبار بالا منتشر میکنند . بهره این اوراق سالی دو مرتبه و در تاریخ سر رسید ارزش اسمی آنها پرداخت میشود .

یکی از ویژگی ها و جذابیت های این اوراق ، قابل تبدیل بودن و در زمان مقرر آنها میتوان به تعداد سهام عادی شرکت منتشرکننده تبدیل کند.

اوراق بهادار دولتی : توسط دولت برای رفع کسری بودجه عمرانی اوراق قرضه بلند مدت منتشر میکنند .

اوراق بهادار سازمان های دولتی : در بورس اوراق بهادار ، سازمان های دولتی و نهادها اقدام به نشر اوراق قرضه بلند مدت می نمایند که ضامن آنها دولت می باشد .

اوراق قرضه محلی یا ایالتی : به اوراق قرضه شهرداری نیز مشهور هستند جهت تهیه پول بابت ساخت مدارس و جاده و .. بصورت بلند مدت منتشر میشود و بهره این اوراق از مالیات دولت مرکزی و ایالتی معاف می باشد .

وام های شخصی شرکت ها : بانک ها و شرکت های تامین کننده مالی به اشخاص و شرکت هایی که نیاز مالی دارند وام هایی که مدت سررسید آنها بیش از یک سال است پرداخت می نمایند که به آنها وام های شخصی شرکت ها گفته میشود .

مفهوم بورس اوراق بهادار چیست؟

«بورس اوراق بهادار» به معنی یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت‌ها یا اوراق قرضه دولتی و یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود.

مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانون از صاحبان پس‌اندازها و سرمایه‌های راکد و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است.بورس اوراق بهادار که به‌عنوان نبض اقتصاد کشور مورد توجه تحلیل‌گران اقتصادی است، از سویی مرکز جمع‌آوری پس‌اندازها و از سوی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان پس‌اندازهای راکد می‌توانند محل به نسبت مناسب و ایمن سرمایه‌گذاری را جست‌وجو کرده و وجوه مازاد خود را برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها به کار اندازند یا با خرید اوراق‌قرضه دولت‌ها و شرکت‌های معتبر، از سود معین و تضمین شده‌ای برخوردار شوند.

بازار اوراق بهادار در واقع مکمل بخش بانکی در تأمین نیازهای مالی بنگاه‌های خصوصی و دولتی است. وجود یک بازار اوراق بهادار که در چارچوب مکانیزم بازار عمل کند می‌تواند در تخصیص بهینه منابع مالی کاراتر عمل کند. شاهد مدعا اینکه کشورهایی که دارای بازار سرمایه(بورس) تکامل یافته‌تر بوده‌اند، توانسته‌اند رشد اقتصادی زیادتر‌ی داشته باشند. سیستم بانکی نیز با استفاده از مکانیزم اوراق بهادار می‌تواند نقدینگی مورد نیاز خود را به‌دست آورده و تکافوی سرمایه خود را بهبود بخشد.

وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهم‌آوردن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده و همچنین سیستمی مناسب برای تعریف اوراق بهادار نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است. در این راستا، یک بورس اوراق بهادار به‌طور متعارف، مسئولیت‌های زیر را برعهده خواهد داشت:
1 - پذیرش یا لغو پذیرش اعضا شامل کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایه‌گذاری
2 - پذیرش یا لغو پذیرش ابزارهای مالی قابل دادوستد در بورس
3 - فراهم آوردن یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد
4 - فراهم آوردن یک سیستم مناسب و کارآمد برای تسویه و پایاپای دادوستد
5 - فراهم آوردن یک سیستم مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا
6 - فراهم آوردن امکانات و تسهیلات لازم برای توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد و نیز سایر اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری درباره دادوستد اوراق بهادار.

بورس اوراق بهادار به‌عنوان یک بازار منسجم و سازمان یافته، مهم‌ترین متولی جذب و سامان دادن صحیح منابع مالی سرگردان است و با جمع‌آوری نقدینگی جامعه و فروش سهام شرکت‌ها، ضمن به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصاد جامعه از طریق تأمین سرمایه‌های موردنیاز پروژه‌ها، کاهش دخالت دولت در اقتصاد و نیز افزایش درآمدهای مالیاتی، منافع اقتصادی چشمگیری به ارمغان ‌می‌آورد و در کنار آن، اثرات تورمی ناشی از وجود نقدینگی در جامعه را نیز از بین می‌برد.

از نظر اقتصاد خرد، بورس یک نمونه بسیار نزدیک به بازار رقابت کامل است. کالاها در بورس همگن هستند و به‌دلیل وجود مقدار زیادی خریدار و فروشنده در آن و همچنین آزادی ورود و خروج نیروها، قیمت‌های تعیین شده بسیار نزدیک به قیمت‌های تعادلی است. بورس اوراق بهادار با ایجاد فضای رقابتی به‌عنوان ابزاری اقتصادی، باعث می‌شود که شرکت‌های سودده، بتوانند از طریق فروش سهام به تأمین مالی بپردازند و برعکس شرکت‌های زیان‌ده به‌طور خودکار از گردونه خارج شوند. بدین‌ترتیب با چنین تفکیکی، بازار می‌تواند به تخصیص مطلوب منابع بپردازد.نخستین بورس اوراق بهادار جهان، در سال 1460میلادی در کشور بلژیک به‌وجود آمد. بورس لندن از سال1801 آغاز به کار کرد که ابتدای امر اوراق بهادار خارجی و داخلی در آن مورد دادوستد قرار می‌گرفت. بورس نیویورک اواخر قرن نوزدهم تأسیس شد و از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا، در مقام اول قرار گرفت و
درحال حاضر نیز بزرگ‌ترین بورس اوراق بهادار جهان است.

آشنایی با انواع اوراق بهادار در بورس ایران

در دنیای امروز تنها اسکناس‌ها نیستند که ارزش دارند، یک سری اسناد کاغذی دیگری هم هستند که ارزشمندند، از سفته گرفته تا اسناد ملکی و خودرو و انواع کالا. اوراق دیگری هم هستند که در تعریف اوراق بهادار بازارهای مالی استفاده می‌شوند و ارزش مادی دارند. این اوراق با عنوان اوراق بهادار شناخته می‌شوند، در این مطلب انواع اوراق بهادار در بورس را بررسی می‌کنیم.

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار همانگونه که از نامش پیداست، به اوراقی دلالت دارد که ارزش داشته باشند. به عبارتی اوراق بهادار نوعی ابزار مالی محسوب می‌شوند که حقوقی مالی برای مالک خود ایجاد می‌کنند.

این اوراق یا موقعیت و مالکیت یک نفر را در شرکت‌های بورسی نشان می‌دهند که به نام سهام شناخته می‌شوند؛ یا نشان دهنده نوعی طلب‌کاری از یک نهاد دولتی یا شرکت هستند که در این صورت اوراق مشارکت نام می‌گیرند.

این اوراق انواع متفاوتی مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و صکوک دارند که هر کدام ارزشی مالی برای مالک خود به همراه دارند.در این قسمت از آموزش بورس به ارائه توضیحاتی کامل در رابطه تعریف اوراق بهادار با اوراق بهادار می پردازیم.

به هر شرکت یا نهادی که اوراق بهادار را صادر می‌کند، صادر کننده یا توزیع کننده گفته می‌شود و تمامی اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه گروه اصلی زیر تقسیم می‌شوند:

1. اوراق بدهی
2. اوراق حقوق صاحبان سهام (سهام)
3. ابزارهای مشتقه

در ادامه هریک از انواع اصلی اوراق بهادار که در بالا نام برده شد را با هم بررسی می‌کنیم.

منظور از اوراق بدهی یا قرضه چیست؟

اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقی است که شرکت صادر کننده آن متعهد می‌شود در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره‌های مشخص به دارنده اوراق پرداخت کند. در نهایت و پس از پایان زمان مشخص و فرا رسیدن سررسید نیز موظف است اصل مبلغ دریافتی از خریدار اوراق را به او برگرداند.

شرکتی که این اوراق را صادر کرده در قبال مالک اوراق، موظف به پرداخت سود و اصل بهای آن است، اما صاحب اوراق مالکیتی در خود شرکت ندارد.

به دلیلی ویژگی‌ای که این اوراق دارند به آن‌ها اوراق بدهی گفته می‌شود. این اوراق اغلب از طرف شرکت‌هایی که در تامین سرمایه مورد نیاز برای فعالیت‌های خود مشکل دارند، منتشر می‌شوند. این شرکت‌ها به جای اینکه از بانک وام بگیرند، از مردم پول قرض می‌گیرند و اوراق بدهی را به عنوان سندی از این بدهکاری ارائه می‌دهند. این کار در علوم مالی، تامین مالی جمعی نامیده می‌شود.

این کار شرکت‌ها باعث می‌شود هم فعالیت‌هایشان به دلیل کمبود بودجه روی زمین نماند و روز به روز پیشرفت کنند و گسترش یابند، و هم بدهکار بودن به مالکان اوراق خود نوعی سرمایه ارزشمند است که هم باعث می‌شود برای پرداخت بدهی‌هایش بیشتر تلاش کند و هم سرمایه خوبی برای خودش در آینده باقی می‌ماند.

همچنین از آنجایی که شرکت صادر کننده موظف است سود دوره‌ای مشخص به همراه اصل پول مالکان اوراق را در موعد سررسید به آن‌ها پرداخت کند، سرمایه‌گذاری در این اوراق یکی از کم‌ریسک‌ترین سرمایه‌گذاری‌هاست.

اوراق بدهی انواع متفاوتی دارد که تفاوت آن‌ها در شرکت صادر کننده و یک سری جزئیات دیگر است. به عنوان مثال اوراق صکوک شرکتی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، اوراق منفعت، اوراق خزانه دولتی، اوراق استصناع، گواهی سپرده، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی استاندارد، سهام ممتاز و اوراق بهادار وثیقه‌ای از انواع اوراق بدهی هستند.

از مهمترین انواع اوراق بدهی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی است و همانطور که از نامش مشخص است، سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق در یک طرح مشارکت پیدا می‌کنند.

اوراق مشارکت چیست؟

فرض کنید یک شرکت خودروسازی برای راه‌اندازی یک خط تولید جدید در کارخانه به 200 میلیارد تومان سرمایه نیاز داشته باشد. در عوض اگر این خط تولید راه بیفتد، بعد از 4 سال و با افزایش فروش خودروهای جدید از همین خط تولید، هزینه‌های راه اندازی جبران می‌شوند و میزان سودآوری شرکت هم در این مدت، 25 تا 30 درصد افزایش می‌یابد.

بنابراین این طرح توجیه اقتصادی دارد و شرکت خودروسازی می‌تواند به بازگشت سرمایه اولیه و سود قابل توجه امیدوار باشد. اما یکی از راه‌هایی که بتواند سرمایه اولیه را تامین کند، فروش اوراق مشارکت است. به این ترتیب هم منابع مالی مورد نیازش تامین می‌شوند و هم سرمایه‌گذاران در ازای مشارکت و به نسبت سرمایه خود در منافع حاصل از راه اندازی خط تولید جدید شریک می‌شوند.

البته باید این موضوع را در نظر داشت که شرکت صادر کننده اوراق نمی‌تواند پرداخت سود دوره‌ای را تضمین کند. بنابراین سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر یا دولت تضمین می‌شود. پس مالک این اوراق می‌تواند به دریافت سود خود اطمینان داشته باشد.

ویژگی های اوراق مشارکت

اوراق مشارکت چند ویژگی دارند که هنگام خرید باید به آن‌ها توجه داشت:

• اوراق به صورت با نام یا بی‌نام صادر می‌شوند. اوراق بی‌نام مانند اسکناس هستند و به دارنده آن تعلق دارند. بنابراین مالک این اوراق باید آن‌ها را در جایی مطمئن نگهداری کند. برخی از بانک‌ها این اوراق را به امانت نگه می‌دارند که به این ترتیب از خطر سرقت، آتش‌سوزی و … در امان خواهند بود.
• قیمت اسمی و سررسید مشخصی دارند. بنابراین مالک اوراق در موعد سررسید همان قیمت را دریافت می‌کند.
• مبلغ بازپرداخت اصل اوراق در موعد سررسید و مبلغ سود علی‌الحساب و مقاطع زمانی آن‌ها تضمین شده است.
• این اوراق از طریق شعب بانکی که اوراق را به فروش رسانده یا بورس اوراق بهادار، خرید و فروش می‌شوند.
• مالکان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمانی که این اوراق را خریداری کرده‌اند، در سود حاصل از طرح‌های شرکت سهم دارند.
• مانند تمام بازارهای مالی دیگر که رابطه مستقیمی بین بازده و ریسک وجود دارد و با توجه به اینکه سود این اوراق تضمین شده است و ریسک ندارند، بنابراین نمی‌توان انتظار سود بالایی از آن‌ها داشت.
• سود اوراق مشارکت معاف از مالیات است و همین موضوع یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این اوراق محسوب می‌شود.

سهام یا اوراق حقوق صاحبان سهام چیست؟

سهام یکی از مهمترین و متداول‌ترین انواع اوراق بهادار است. بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام اختصاص دارد، طوری که برخی بورس را به بازار سهام می‌شناسند.

سهام به نسبت اوراق بدهی ریسک بیشتری دارد، اما باز هم سرمایه‌گذاران این بازار را ترجیح می دهند، چرا که از طرف دیگر، بازدهی بیشتری هم دارد.

هر سهم بیانگر میزان مالکیت یک سرمایه‌گذار در یک دارایی است. به عبارتی مالکیت یک شرکت به تعدادی سهم تقسیم می‌شود که دارندگان سهام آن شرکت به تعداد سهم‌هایی که خریداری کرده‌اند در مالکیت آن شرکت سهیم هستند. مثلا اگر کل یک شرکت یک سهم باشد و متعلق به یک نفر باشد، همان یک نفر مالک کل شرکت است. اما اگر مالکیت شرکت به 4 قسمت یا سهم مساوی تقسیم شود، می‌تواند مالکین بیشتری داشته باشد. حال اگر این شرکت با ارزش 1 میلیارد تومان، به 1000 سهم 1 میلیون تومانی تقسیم شود، می‌تواند 1000 مالک داشته باشد که همه به نسبت مساوی در مالکیت آن سهیم هستند.

با این تعاریف، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و هر یک از صاحبان سهام به میزان سهمی که دارند در شرکت مسئول هستند و در سود و زیان آن سهیم خواهند بود.

شرکت سهامی خود به دو نوع سهامی خاص و سهامی عام تقسیم بندی می‌شود.

شرکت سهامی خاص چیست و به چه شرکتی سهامی خاص می گویند؟

شرکت سهامی خاص شرکتی است که همه سرمایه آن را موسسین شرکت تامین می‌کنند، بنابراین تعریف اوراق بهادار سهام آن برای عموم مردم عرضه نمی‌شود. تعداد سهام‌داران در شرکت سهامی خاص باید حداقل 3 نفر باشد و حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی خاص 1 میلیون ریال (100 هزار تومان) است.

شرکت سهامی عام چیست به چه شرکتی سهامی عام می گویند؟

شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از سرمایه مورد نیاز آن از طریق عرضه سهام به عموم مردم تامین می‌شود. در این مدل شرکت‌ها تعداد سهام‌داران نباید کمتر از 5 نفر باشد. حداقل سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت سهامی عام 5 میلیون ريال (500 هزار تومان) است. این شرکت‌ها می‌توانند در بورس نیز ارائه شوند.

ویژگی های سهام بورسی

سهام و شرکت‌های سهامی ویژگی‌هایی دارند که آن‌ها را از اوراق مشارکت و شرکت‌های صادر کننده آن‌ها متمایز می‌کند.

• ویژگی مهم سهام این است که در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت، امکان کسب سود بیشتری دارند، البته سرمایه‌گذار تعریف اوراق بهادار باید ریسک پذیری بیشتری هم داشته و با خرید و فروش سهام آشنا باشد.
• دارندگان سهام شرکت‌ها در سود و زیان آن شرکت سهیم هستند.

اوراق بهادار مشتقه چیست؟

یکی دیگر از انواع اوراق بهادار، اوراق مشتقه هستند. اوراق مشتقه در بازاری کاربرد دارند که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می‌پذیرد. این دارایی پایه می‌تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد که ارزش اوراق مشتقه را تعیین می‌کنند.

انواع اوراق بهادار مشتقه

به طور کلی 4 نوع اوراق مشتقه اصلی داریم:

• قراردادهای سلف
• قراردادهای تعریف اوراق بهادار آتی
• قراردادهای اختیار معامله
• قراردادهای معاوضه

همه این اوراق مشتقه هم در بورس و هم خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرند. آن گروه از اوراق مشتقه‌ای که خارج از بورس معامله می‌شوند گسترده‌تر هستند، اما شامل قانون گذاری سازمان بورس نیستند و از این جهت ریسک بیشتری نسبت به اوراق مشتقه داخل بورس دارند.

البته اوراق مشتقه به دلیل محدودیت‌هایی که بازار بورس اوراق بهادار تهران دارد، در اقتصاد ایران رشد و پیشرفت چندانی نداشته‌اند.

برای مشاهده جدیدترین تحلیل ها، اخبار، مقالات و قیمت های لحظه ای سهام به وب سایت سیگنال مراجعه و یا اپلیکیشن سیگنال را دریافت نمایید.